Κόκκινα Δάνεια και Πλειστηριασμοί: Μέγεθος Φαινομένου, Αιτίες και Αποτελέσματα. Από το Επιλεκτικό Grexit στο Σκάνδαλο της Ανακεφαλαιοποιήσης των Τραπεζών

Βαδίζουμε πλέον στην τελευταία περίοδο των μνημονίων, εάν πιστέψουμε το κυβερνητικό αφήγημα και κάποιους πολιτικούς και ΜΜΕ στην Ευρώπη, αν και βέβαια κάτι τέτοιο δεν το συμμερίζεται και η Ελληνική κοινή γνώμη. Και πώς να το πιστέψει εξάλλου αφού όπως έχουμε αναφερθεί αλλού, δεν είναι δυνατή η λειτουργία της χώρας για μακρό διάστημα με τόσος χρέος χωρίς υποστήριξη και χωρίς μια σημαντική και βιώσιμη ανάπτυξη. Παρόλα αυτά μια από τις τελευταίες υποχρεώσεις πριν τελειώσει η εμφανής τουλάχιστον μνημονιακή περίοδος, η οποία προωθείται επειγόντως αυτόν τον καιρό, είναι το ξεκαθάρισμα των χαρτοφυλακίων των τραπεζών από κόκκινα δάνεια. Αυτό θα πρέπει να γίνει μεταξύ άλλων με πωλήσεις δανείων και πλειστηριασμούς. Είναι ίσως και το πιο δύσκολο ή επώδυνο μέτρο μια που μπορεί να προκαλέσει μαζικές αντιδράσεις ειδικά μετά από οκτώ χρόνια κρίσης χωρίς τελειωμό. Στο τέλος κουρεύουν το γαμπρό όπως λέει και η παροιμία…

Η εξήγηση για την απόφαση αυτή είναι ότι το επιτάσσει η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (εδώ και αρκετό διάστημα) ώστε να υπάρξει ξαλάφρωμα των τραπεζών, να απελευθερωθούν τραπεζικά κεφάλαια ώστε να μη χρειαστεί ακόμα μία ανακεφαλαιοποίηση και να αποδοθεί το χρήμα αυτό μετά στην οικονομία. Είναι αλήθεια ότι λείπουν κεφάλαια, από την άλλη είναι αλήθεια ότι οι μέτοχοι των κατ’όνομα Ελληνικών τραπεζών που είναι μερικοί πολύ μεγάλοι ξένοι επενδυτές, έχουν ζημιωθεί σε μεγάλο βαθμό έως τώρα από τις προηγούμενες ανακεφαλαιοποιήσεις. Μάλλον θα προσπαθούν να αποφύγουν να ξαναβάλουν το χέρι στη τσέπη.  Από την άλλη ίσως κάποιοι περιμένουν να ωφεληθούν από αυτές τις ρευστοποιήσεις.

Μέγεθος Φαινομένου και Χαρακτηριστικά των Κόκκινων Δανείων

Υπάρχουν γύρω στα €100 δις σε μη εξυπηρετούμενα ή σε καθυστέρηση δάνεια τα οποία με βάση τα δεδομένα αποτελούν σχεδόν το ήμισυ των τραπεζικών δανείων.  Από τα δάνεια αυτά τα επιχειρηματικά είναι τα περισσότερα (περίπου €64 δις) και ακολουθούν τα στεγαστικά με €28 δις και τα καταναλωτικά με €15 δις τα οποία συνήθως είναι και χωρίς ή με μειωμένες εξασφαλίσεις (τα πάλαι ποτέ διακοποδάνεια, εορτοδάνεια, δάνεια αγοράς αυτοκινήτων κ.α.).

Από τα επιχειρηματικά το 25% αφορά μικρές επιχειρήσεις (δηλ ατομικές ή μέχρι 9 άτομα και το 37% μικρομεσαίες (δηλ 9-250 άτομα). Πολλά από τα δάνεια αυτά έχουν εξασφαλίσεις προσωπική περιουσία των δανειοληπτών και σε αυτές τις περιπτώσεις κινδυνεύουνε ακόμα και πρώτες κατοικίες επιχειρηματιών ή εγγυητών με κατάσχεση. Βέβαια πολλές από αυτές τις μικρές, πιθανότατα κυρίως εμπορικές επιχειρήσεις, είναι θύματα της κρίσης, της μείωσης της κατανάλωσης και της αύξησης των φόρων. Άρα τιμωρούνται για λόγους πέρα από αυτούς. Κατά πληροφορίες οι Ελληνικές τράπεζες έχουν καλύψεις για το 50-70% αυτών των υπολοίπων, δηλαδή περίπου το μισό από αυτό το ποσό είναι ανακτήσιμο με βάση υποθήκες, κάτω φυσικά από κανονικές συνθήκες, δηλαδή σε περιπτώσεις βεβιασμένων κινήσεων το έσοδο ίσως να’ναι και μικρότερο. Επίσης έχουν προχωρήσει σε λογιστική απομείωση μέσω προβλέψεων των απαιτήσεων αυτών αναλόγως και με την επικινδυνότητά τους, πχ στα στεγαστικά μπορεί να είναι 30% ενώ στα καταναλωτικά περισσότερο. Τι σημαίνει αυτό; Ότι η τράπεζα παραδέχεται εσωτερικά και προς τους μετόχους της ότι δεν θα εισπράξει όλο το ποσό αν και από τον δανειολήπτη διεκδικεί το 100%.

Αυτό που είναι ενδιαφέρον είναι ότι τα δάνεια των μεγάλων επιχειρήσεων (€15δις) συγκεντρώνονται σε λίγους μεγάλους ομίλους και κλάδους οι οποίοι μπορεί να είναι και προβληματικοί. Εντοπίζονται ας πούμε €4,5 δις. κόκκινων δανείων σε 5 κλάδους της Οικονομίας (τουρισμού, τροφίμων και ποτών, υγείας και φαρμάκων, μεταφορών και ιχθυοκαλλιεργειών) ενώ περίπου 168 όμιλοι με 820 επιχειρήσεις, οι οποίοι έχουν περίπου €11 δις. ευρώ μη εξυπηρετούμενα ανοίγματα.  Κάποια ίσως δεν έχουν πραγματικά δυνατότητα αποπληρωμής λόγω συνθηκών της αγοράς. Από την άλλη εάν ήταν δυνατό να εισπραχθούν οι απαιτήσεις από τους μεγαλόσχημους οφειλέτες με τον έναν ή τον άλλον τρόπο τότε θα υπάρξει πολλαπλάσιο όφελος από το κυνήγημα εκατοντάδων χιλιάδων μικροοφειλετών.

Πρόγραμμα πλειστηριασμών

Τα κόκκινα δάνεια λοιπόν πρέπει να μειωθούν κατά €40 δις (σε τιμές πριν από την κρίση) σύμφωνα με τις επιταγές της ΕΚΤ. Η μείωση εκτιμάται ότι μπορεί να γίνει με ρυθμίσεις, διαγραφές και πλειστηριασμούς αξίας €11,5 δις που αντιστοιχούν σε 130.000 ιδιοκτησίες. Ο στόχος είναι να εισπραχθούν €1,5 δις από 10.000 πλειστηριασμούς το 2010 (δηλ. μέση αξία πλειστηριαζόμενων ακινήτων τα €150.000 τα οποία πριν την χρήση μπορεί και να ήταν 30% παραπάνω δηλ. στα €200.000). Για τα επόμενα χρόνια ο σχεδιασμός είναι να ενταθούν οι πλειστηριασμοί με 40.000 κατ΄έτος μεταξύ 2019-2021 και να αποφέρουν τα υπόλοιπα 10 δις. Μάλλον σχετικά φιλόδοξο ακούγεται.

Για να αποφευχθούν οι κοινωνικές αναταραχές και αντιδράσεις από τους πλειστηριασμούς υπάρχει νομική προστασία (μετά από υπαγωγή στους νόμους Κατσέλη-Σταθάκη) για τους πλειστηριασμούς πρώτης κατοικίας και τιμές ακινήτων μέχρι € 180.000 για εργένηδες και έως € 280.000 για οικογένειες. Αυτοί οι περιορισμοί της πρώτης κατοικίας όμως λήγουν το 2019. Επίσης δεν καλύπτουν τα ακίνητα που χρησιμοποιούνται ως εξασφάλιση επιχειρηματικών δάνειων. Αυτά θα πρέπει να είναι αρκετά (έχει αναφερθεί 50.000), λαμβάνοντας υπόψη τον μεγάλο αριθμό μικρών επιχειρήσεων στην Ελλάδα καθώς και την καταστροφή που προκλήθηκε από την ύφεση και το πρόγραμμα «διάσωσης». Ήδη έχουν πραγματοποιηθεί πλειστηριασμοί πρώτων κατοικιών από εγγυήσεις σε επιχειρηματικά δάνεια που αφορούσαν μάλιστα και μικρές ιδιοκτησίες, κάτι το οποίο είναι λυπηρό. (σημ. οι πλειστηριασμοί αναρτώνται κάθε εβδομάδα στην ιστοσελίδα www.tnomik.gr αλλά παρακολουθούνται και από διάφορες ακτιβιστικές οργανώσεις)

Παράλληλα, από τις αρχές του 2018, τα ακίνητα μπορούν να πωληθούν σε fund-κοράκια. Εξ ου ακούγεται μάλλον και ότι οι επενδυτές επιστρέφουν στην Ελλάδα … Οι αξίες αυτών των ιδιοκτησιών είναι κατά πάσα βεβαιότητα πολύ χαμηλότερες από ό,τι πριν από την κρίση και θα πωλούνται σε ένα κλάσμα της ονομαστικής αξίας των δανείων σύμφωνα και με την παγκόσμια πρακτική. Αυτά τα fund δεν υπόκεινται στους περιορισμούς προστασίας πρώτης κατοικίας.

Να σημειώσουμε επίσης ότι εκτός από τα υποθηκευμένα ακίνητα των κόκκινων δανείων πλειστηριασμοί θα γίνουν και για οφειλές προς το δημόσιο όπου δεν ισχύει και η προστασία της πρώτης κατοικίας. Περίπου €100 δις είναι οι οφειλές στο δημόσιο αν και οι περισσότερες οφειλές, 80%, είναι κάτω των €2.000. Οι οφειλές που χρωστούν περισσότερα από €10.000 είναι 290.000 και άγνωστο πόσα ακίνητα θα βγουν σε πλειστηριασμό (από 1^η Μαΐου). Ενδιαφέρον θα’ναι το τι συμβαίνει αν ο ιδιοκτήτης του ακίνητου χρωστάει και φόρους και το δάνειο και εάν τα έχουν διπλομετρήσει ποιος θα προλάβει να εισπράξει..

H βιομηχανία των πλειστηριασμών και ληξιπρόθεσμων απαιτήσεων στην Ελλάδα

Το θέμα των πλειστηριασμών δεν είναι νέο. Έχουν γίνει ήδη πολλοί. Περίπου 290.000 έχουν πραγματοποιηθεί τα τελευταία 10 χρόνια και πάνω από 160.000 από το ξέσπασμα της κρίσης το 2010. Παρόλα αυτά ακόμα να ξεκαθαρίσουν τα δάνεια των τραπεζών. Η διαφορά πλέον είναι .ότι οι πλειστηριασμοί θα μπορούν να είναι και ηλεκτρονικοί με το οποίο εικάζεται ότι μπορούν να αντιμετωπιστούν οι αντιδράσεις από τις διάφορες οργανώσεις. Και πώς να μην υπάρχουν άλλωστε;  Μετά από τόσα χρόνια κρίσης χωρίς τέλος η κοινωνία έχει εξαντληθεί και απελπιστεί.

Έως το τέλος του 2017 είχαν πουληθεί σε funds ή διαβιβαστεί σε εταιρίες διαχείρισης δάνεια αξίας €6 δις. Τα πακέτα αυτά αφορούσαν κυρίως σε κατώτερης ποιότητας δάνεια κυρίως καταναλωτικά που δεν έχουν εξασφαλίσεις άρα είναι δύσκολη η αποπληρωμή. Τέτοια πακέτα έχουν πουληθεί στο 3% της αξίας τους κατά τα ισχύοντα και διεθνώς. Τα στεγαστικά και τα ενυπόθηκα επιχειρηματικά μπορούν να αποφέρουν περισσότερα αλλά συνήθως με βάση του τι συμβαίνει και διεθνώς (και σε χώρες με καλύτερες οικονομικές συνθήκες) δεν υπερβαίνουν το 20% της αρχικής αξίας ή έστω μέχρι 35%. Μεγάλο ρόλο παίζει τι δάνεια περιλαμβάνονται και τι εξασφαλίσεις σε αυτές τις πωλήσεις καθώς πολλές φορές πακετάρονται μαζί δάνεια διαφορετικών τύπων και με διαφορετικού είδους και ποιότητας εξασφαλίσεις (δηλ. εξαρτάται αν τα ακίνητα είναι σε δημοφιλείς περιοχές ή όχι κλπ).

Μέσα στο 2018 ετοιμάζονται προς πώληση δάνεια αξίας ακόμα €7,4 δις από την Alpha Bank, την Πειραιώς και την Εθνική. Αξίζει όμως να αναλυθεί, κυρίως από τους δανειολήπτες που τα δάνειά τους παραχωρούνται (και οι οποίοι θα πρέπει να ειδοποιούνται προηγουμένως) τι αντιπροσωπεύουν αυτά τα πακέτα και τι τελικά εισπράττει η κάθε τράπεζα. Για παράδειγμα, στο προς πώληση πακέτο δανείων της Εθνικής εκτιμώμενής αξίας €1,9 δις περιλαμβάνονται απαιτήσεις ονομαστικής αξίας €5,2 δις μαζί με πρόστιμα και τους τόκους. Η Εθνική έχει ήδη λάβει προβλέψεις μη είσπραξης και τα έχει καταχωρημένα στα βιβλία της στο €1 δις. Αυτό σημαίνει ότι εάν κάποιος έχει πάρει ένα καταναλωτικό δάνειο €3.000 και μαζί με υπερημερίες έχει φτάσει τα €8.000 τότε η Τράπεζα περιμένει να εισπράξει €1.500 από τον ίδιο τον δανειολήπτη και εάν τα πουλήσει σε funds μπορεί να λάβει και το 5% του συνολικού ύψους τους, δηλ. €400 ή και λιγότερο.

Έως τώρα έχουν αδειοδοτηθεί από την Τράπεζα της Ελλάδος (Ν. 4354/2015) δέκα εταιρίες διαχείρισης δανειακών απαιτήσεων. Οι εταιρίες αυτές μπορούν να εξαγοράζουν δάνεια και να τα διαχειρίζονται όπως και ενυπόθηκα ακίνητα. Οι εταιρίες αυτές είναι οι:

1. Cepal: σύμπραξη της Alpha Bank με την Ισπανική εταιρία διαχείρισης δανείων και ακινήτων Aktua (αρχικά ιδιοκτησίας του Αμερικανικού fund Centerbridge που πουλήθηκε εν συνεχεία στην Νορβηγική Lindorff το 2017 η οποία πρόσφατα συγχωνεύτηκε με την Σουηδική Intrum Justitia για να δημιουργήσουν την Intrum). Η εταιρία έχει ήδη εξαγοράσει καταναλωτικά δάνεια της Euronbank ενώ διαχειρίζεται και δάνεια της Alpha. Απασχολεί ήδη 200 άτομα.
2. Pillarstone: σύμπραξη της KKR Credit (του μεγάλου Αμερικανικού επενδυτικού οίκου KKR), της Alpha Bank, της Eurobank και της EBRD. Η εταιρία δραστηριοποιείται κυρίως στην διαχείριση μεγάλων επιχειρηματικών δανείων με επικέντρωση αυτή τη στιγμή στην Φαμαρ (τη φαρμακευτική του χρεωκοπημένου ομίλου Μαρινόπουλου), την πτηνοτροφική μονάδα «Χρυσά Αυγά» και δυο άλλες εταιρίες. Η εταιρία πρόκειται να αγοράσει δάνεια αξίας €1.2 δις συνολικά.
3. Financial Planning Services (FPS): θυγατρική της Eurobank η οποία διαχειρίζεται δάνεια της τράπεζας. Η εταιρία αναμένεται να φτάσει να απασχολεί 800 άτομα…
4. Θεά Άρτεμις (δηλ. η θεά του κυνηγιού.… ποιος το σκέφτηκε αυτό το όνομα άραγε;!): είναι θυγατρική της Τράπεζας Αττικής και της Αγγλικής Aldridge EDC Specialty Finance, η οποία διαχειρίζεται ήδη επιχειρηματικά δάνεια της Τράπεζας Αττικής
5. Independent Portfolio Asset Management: θυγατρική της Alvarez & Marshal (διεθνής συμβουλευτική με ειδίκευση στις αναδιαρθρώσεις επιχειρήσεων)
6. Resolute Asset Management
7. UCI
8. B2Kapital
9. QQuant
10. DVO1 Asset Management

Εκτός από αυτές υπάρχει και ένας μεγάλος αριθμός εταιριών που παρέχουν εισπρακτικές υπηρεσίες σε έναν χώρο όπου δραστηριοποιούνται και δικηγορικά γραφεία και φυσικά και τα σχετικά τμήματα των τραπεζών. Σε σχέση με τις εταιρίες διαχείρισης απαιτήσεων αυτοί δεν έχουν ιδιοκτησία των απαιτήσεων αλλά παρέχουν υπηρεσίες (τηλεφωνική επικοινωνία) και συνεπώς έχουν και μικρότερα περιθώρια εξεύρεσης λύσεων εκτός του πλαισίου των οδηγιών που έχουν ήδη πάρει. Να σημειωθεί ότι και οι δυο τύποι εταιριών υπόκεινται σε νόμους όσο αφορά τις πρακτικές τους την επικοινωνία με πελάτες που οι ενδιαφερόμενοι θα πρέπει να τους ξέρουν γιατί σε περιπτώσεις παραβάσεων υπόκεινται σε πρόστιμα.

Τι συμβαίνει στο εξωτερικό

Οι πωλήσεις κόκκινων δανείων είναι μια συνήθης πρακτική στο εξωτερικό ειδικά σε ανεπτυγμένες κεφαλαιακές αγορές όπως των ΗΠΑ, εκεί που η εναλλαγή ανάπτυξης και ύφεσης είναι συχνό φαινόμενο και σχετικά αναμενόμενο. Μετά την οικονομική κρίση του 2008-2010 υπήρξαν μεγάλες επισφάλειες από δάνεια στις ΗΠΑ και στην Ευρώπη πολλά από τα οποία τράπεζες μεταβίβασαν. Στην Ισπανία π.χ. όπου υπήρξε πολύ μεγάλη οικοδομική δραστηριότητα που δεν συμβάδιζε με τα δεδομένα της οικονομίας κυρίως για κατασκευή παραθεριστικών συγκροτημάτων για βορειοευρωπαίους και είχαν δοθεί και πολλά στεγαστικά, πουλήθηκαν δάνεια αξίας πάνω από €100 δις από το 2010 μέχρι σήμερα και έχουν γίνει αρκετές κατασχέσεις. Αυτό δημιούργησε και πολλές αντιδράσεις στην κοινωνία. Ακόμα τα τελευταία τρία χρόνια έχουν πουληθεί δάνεια €63 δις στην Ιταλία, €73 δις στο Ηνωμένο Βασίλειο, μόνο περίπου €5δις στην Πορτογαλία και στην Ιρλανδία, που κατά τα λεγόμενα στον τύπο, πάει καλά και έχει υπερβεί τη κρίση, €37 δις…. Κύριοι αγοραστές των δανείων είναι μεγάλα Αμερικανικά funds όπως οι Cerberus, Blackstone, Fortress, Goldman Sachs, Oaktree, Lone Star. Οι πωλήσεις έχουν εξυγιάνει κάπως τα χαρτοφυλάκια των τραπεζών όπου πλέον έχουν επιστρέψει σε μια κανονικότητα στην Ισπανία με τα κόκκινα δάνεια στο 5% ενώ στην Ιταλία, Πορτογαλία και Ιρλανδία (που λέγεται ότι και ανέκαμψε…) είναι στο 15-20% ενώ στην Ελλάδα και Κύπρο στα δυσθεώρητα ύψη του 50%. Όμως το εάν έχουν οι τράπεζες όφελος εξαρτάται από την τιμή πώλησης.

Ποιο το όφελος από το ξεκαθάρισμα και γιατί τώρα;

          i.    Χαμηλό Τίμημα

Με βάση την ανάλυση που προηγήθηκε σχετικά με τις αξίες πλειστηριασμού προσπαθούμε να καταλάβουμε ποιο είναι το όφελος αυτή τη στιγμή κάτω από δύσκολες οικονομικές συνθήκες αν ο σκοπός είναι η άντληση σημαντικών κονδυλίων. Απ’ότι φαίνεται δε και από τις πεσμένες τιμές των ακινήτων τα προσφερόμενα τιμήματα θα είναι ακόμα χαμηλότερα σε σχέση με πριν την κρίση ή με το που θα μπορούν να βρίσκονται σε κάποια χρόνια. Μάλιστα στην περίπτωση καταναλωτικών δανείων το τίμημα θα είναι σχεδόν αμελητέο σε σχέση με το σύνολο της οφειλής (για αυτό και στην Αμερική πολλές φορές φιλάνθρωποι αγοράζουν τέτοια δάνεια και τα χαρίζουν). Από την άλλη είναι μάλλον σίγουρα ευκαιρία για τα fund-κοράκια αν μπορούν να διακρατήσουν τα ακίνητα για όταν θα έχει επανακάμψει η ζήτηση ή εάν μπορούν να μεταπωλήσουν αυτή τη στιγμή για περιπτώσεις ακινήτων σε περιοχές με ζήτηση.

        ii.    Χαμηλές Τιμές ακινήτων και η επιδραση της AirBnb

Οι όποιοι πλειστηριασμοί αυτή τη στιγμή θα μειώσουν περαιτέρω την αξία των ακινήτων λόγω υπερπροσφοράς, αυτό συνέβη στις ΗΠΑ. Υπήρξε μάλιστα και πίεση για ανάσχεση των πλειστηριασμών για ένα διάστημα για αυτό το σκοπό. Από την άλλη οι τιμές των ακινήτων έχουν ήδη μειωθεί πάρα πολύ λόγω της οικονομικής κρίσης, των φόρων και της μείωσης του πληθυσμού. H μείωση των τιμών υπολογίζεται σε 41% μεταξύ 2008-2015 και αποτελεί την μεγαλύτερη στην Ευρώπη σύμφωνα με μελέτη της PwC. Υπολογίζεται ότι έχουν χαθεί €2 τρις από την αξία των Ελληνικών ακινήτων σε σχέση με το 2008 σύμφωνα με στοιχεία του Γιάννη Περρωτή, διευθύνοντα συμβούλου της εταιρείας παροχής υπηρεσιών ακινήτων CBRE Atria και αντιπρόεδρου της Ένωσης Επενδυτών Real Estate και Εταιρειών Ανάπτυξης Ακινήτων. Μάλιστα μια πτώση στην τιμή των ακινήτων θα επιφέρει και πτώση στη αξία των χαρτοφυλακίων των τραπεζών (αφού θα πιεστούν να αναπροσαρμόσουν σε αγοραίες αξίες όλο το χαρτοφυλάκιο). Για αυτό εξάλλου σε πολλές περιπτώσεις που δεν επιτυγχάνεται ικανοποιητική τιμή στον πλειστηριασμό, αγοραστής είναι η ίδια η τράπεζα.

Η πτώση στην αγορά ακινήτων και οικοδομών είναι μια τάση που δεν είναι γρήγορα αναστρέψιμη και ίσως είναι από τις μεγαλύτερες ζημιές της κρίσης. Αυτό οφείλεται στο μεγάλο απόθεμα σπιτιών το οποίο εκτιμάται σε 6,4 εκατομμύρια (ή 1,7 κατοικίες ανά οικογένεια..! αφού υπάρχουν και αρκετές εξοχικές ή δευτερεύουσες) από τα οποία 300.000 εκτιμώνται ότι είναι άδεια. Με βάση την αύξηση του πληθυσμού και την μεταβολή του αποθέματος κατοικιών προβλέπεται ότι η αγορά θα επιστρέψει στα προ κρίσης επίπεδα μετά από 35 χρόνια κατά την PwC…

Όμως τα τελευταία χρόνια υπάρχει μια αναθέρμανση στις τουριστικές περιοχές λόγω της αύξησης του τουρισμού και της αγοράς σπιτιών για τη λειτουργία τους ως τουριστικά καταλύματα μέσω από ηλεκτρονικές πλατφόρμες όπως η AirBnb. Αν και αυτό δίνει μια ανάσα στην κτηματαγορά και έσοδα στην οικονομία θα πρέπει να είμαστε πολύ προσεκτικοί για τις συνέπειες για το κοινωνικό σύνολο μέσα από την αύξηση του κόστους ενοικίασης και άρα του κόστους διαβίωσης αλλά και την αλλαγή χαρακτήρα συνοικιών. Κάτι τέτοιο συνέβη στην Βαρκελώνη, στην Νέα Υόρκη και αλλού και έφερε αντιδράσεις.

Ήδη παρατηρούνται μεγάλες αυξήσεις ενοικίων σε συνοικίες της Αθήνας κοντά σε αξιοθέατα όπως π.χ στο Κουκάκι που σημειώνει σταθερή άνοδο τα τελευταία χρόνια και πέτυχε αύξηση 31% μόνο το 2017 ενώ θεωρείται ότι σχεδόν τα μισά σπίτια δίνονται για τέτοιες μισθώσεις. Επίσης 15% αύξηση υπολογίζεται ότι σημειώθηκε φέτος, εν μέσω κρίσης, στο κόστος της φοιτητικής στέγης.

Το μεγαλύτερο όφελος από την αύξηση των τιμών των ακινήτων θα την εισπράξουν αυτοί που έχουν πολλές ιδιοκτησίες σε τουριστικές περιοχές ή αυτοί που μπορούν να τα αγοράσουν φθηνά στους πλειστηριασμούς. Λέγεται ότι ίσως αυτό να είναι ένας σκοπός τους. Αναφέρεται ότι ξένα fund και άλλοι ιδιώτες ήδη αγοράζουν σπίτια στους ηλεκτρονικούς πλειστηριασμούς από το εξωτερικό. Ελπίζουμε κάποια έσοδα τουλάχιστον να επιστρέψουν στην οικονομία μέσω της φορολογίας. Από την άλλη πρέπει να είμαστε επιφυλακτικοί γιατί δεν ξέρουμε και πως θα χρησιμοποιηθούν τα σπίτια αυτά και τι προβλήματα ή ευκαιρίες μπορεί να δημιουργηθούν στις περιοχές αυτές και πως θα επηρεαστούν και οι τιμές στις γειτονικές περιουσίες.

       iii.    Μείωση εισοδημάτων

Το άλλο αρνητικό γεγονός αυτή την συγκυρία είναι η μεγάλη μείωση των εισοδημάτων σε σχέση με τις χρυσές εποχές της εισαγωγής του Ευρώ την προηγούμενη δεκαετία (όπου δόθηκαν φουσκωμένα δάνεια με βάση φουσκωμένους μισθούς) ή ακόμα και η απουσία εισοδημάτων εάν μιλάμε για τους τόσους άνεργους. Το μέσο διαθέσιμο εισόδημα έχει πέσει κατά 23% μεταξύ 2009 και 2016 από $24.600 σε $18.900 ενώ το ΑΕΠ/κεφαλή κατά 15% (σε πραγματικές τιμές). Η μείωση των μέσων ονομαστικών και πραγματικών μισθών για την περίοδο 2009 – 2016 ανέρχεται συνολικά σε 18,9% και 22,5% αντίστοιχα, κατά τον ΣΕΒ. Ίσως να είναι και μεγαλύτερη στην πραγματικότητα.

Μέσα στο κλίμα οικονομικής στενότητας τα νοικοκυριά έχουν μειώσει τα έξοδά τους. Σύμφωνα με ετήσια έρευνα της ΙΜΕ ΓΣΕΒΕΕ (Δεκέμβριος 2017) οι οφειλές προς τράπεζες είναι ένα έντονο πρόβλημα για τα νοικοκυριά με το 32,2% να εκτιμά ότι δεν θα μπορέσει να ανταποκριθεί στις δανειακές του υποχρεώσεις το επόμενο έτος, το 31,1% (450.000) να έχει ήδη ληξιπρόθεσμες οφειλές σε τράπεζες και το 25% να φοβάται για απώλεια της κατοικίας του.

Τo “Επιλεκτικό Grexit”

Καλώς ή κακώς το Grexit έχει συμβεί, αλλά όχι για όλους…:

• Η οικονομία και η κοινωνία έχουν αποδεκατιστεί από την κρίση με την πτώση στο ΑΕΠ, στα εισοδήματα, την πτώση της ακίνητης ιδιωτικής περιουσίας, την ανεργία, τα κοινωνικά προβήματα και την μετανάστευση των νέων και των επιστημόνων. Ως απόδειξη αυτού η Eurobank έχει υπολογίσει ότι η μείωση στο εργατικό κόστος και στα άλλα έξοδα παραγωγής έχει μειώσει την πραγματική συναλλαγματική αξία στις διεθνείς εμπορικές συναλλαγές, κατά 20% σε σχέση με πριν την κρίση.
• Από την άλλα, το ιδιωτικό χρέος έχει παραμείνει σταθερό στο 100% σε Ευρώ δηλαδή στο επίπεδο που είχαν διαμορφωθεί τα δάνεια πριν την κρίση (Σημ. το δημόσιο χρέος «κουρεύτηκε» κατά 53% το 2012 με το PS και αυτό επίσης παραμένει σε μη βιώσιμα ύψη). Δεν υπάρχει προοπτική εξόδου από το μνημονιακό καθεστώς(ή καθεστώς επιτήρησης) και την κρίση. Σύμφωνα με διάφορες εκτιμήσεις η Ελλάδα χρειάζεται επενδύσεις μεταξύ €50-100 δις αλλά δεν υπάρχει σχέδιο για να επιτευχθούν εκτός από ευχολόγια. Παράλληλα έχει στερέψει η αγορά από κεφάλαια λόγω του κλεισίματος της στρόφιγγας των τραπεζικών δανείων.

• Η πραγματική αξία των δανείων υπολείπεται της ονομαστικής αξίας τους (under water): για παράδειγμα αν κάποιος έχει πάρει δάνειο για αγορά ακινήτου αξίας € 200,000 πριν την κρίση με εξόφληση σε 40 έτη και μηνιαία δόση €1,000-1,100 τότε αν μετά την κρίση το εισόδημα του μειώθηκε κατά 30% και η αξία του ακινήτου επίσης κατά 30% τότε το δάνειο κουρευόταν κατά 30% η μηνιαία δόση θα έπεφτε στα € 750 (με διάρκεια και επιτόκια περίπου τα ίδια). Το ίδιο φαινόμενο υπήρξε στις ΗΠΑ όπου μετά την κρίση του 2008 (που ήταν και ηπιότερη σε σχέση με την Ελλάδα αφού το ΑΕΠ έπεσε κατά 2-4% σε σχέση με 40% στην Ελλάδα, και η ανεργία ανέβηκε στο 10% αντί 25%) σχεδόν 4.5 εκατ νοικοκυριών (or1% του συνόλου) χρώσταγε περισσότερα από την αξία του ακινήτου.

Κακοπληρωτές: Ποιοι είναι;

Μέσα σε αυτό το κλίμα δεν είναι απίθανο ότι πολλοί δανειολήπτες να χρωστάνε και οι οποίοι υπολογίζονται σε 1,2 εκατομμύρια (δηλαδή ένας στους πέντε εάν μιλάμε με βάση τον ενεργό πληθυσμό;). Δεν είναι περίεργο το μεγάλο αυτό νούμερο;  Δηλαδή ή είναι στραβός ο γιαλός ή στραβά αρμενίζουμε που λέει και η παροιμία.

Αλλά εκτός από αυτούς που έχουν αδυναμία κάποιοι δεν θέλουν να πληρώσουν Αυτοί είναι οι λεγόμενοι στρατηγικοί κακοπληρωτές οι οποίοι υπολογίζονται σε 300.000. Ποιοι είναι όμως αυτοί; Είναι για παράδειγμα αυτοί που αντί να πληρώνουν το δάνειό τους προτιμούν να αγοράζουν φαγητό για την οικογένειά τους ή θέρμανση για το σπίτι ή να μορφώνουν τα παιδιά τους; Η είναι απατεώνες με offshore; Και ποιες από τις δαπάνες είναι περιττές και ποιες αναγκαίες και ποιος το καθορίζει αυτό και με ποια κριτήρια; Κατά την ίδια λογική και οι ασφαλιστικοί οργανισμοί έχουν μειώσει τις συντάξεις λόγω μείωσης της περιουσίας τους ακόμα και αν αυτό έχει κριθεί αντισυνταγματικό. Το ότι μειώθηκαν τα έσοδά τους όμως δεν έχει να κάνει κάτι με το τι είχε συμφωνηθεί με τους συνταξιούχους, το ίδιο που συμβαίνει δηλαδή και με τα δάνεια.

Εκτός από κάποιους ας πούμε «απατεώνες» ή ανεύθυνους είναι κάποιος κακόβουλος όταν έχει δει την αξία του ακινήτου του να πέφτει 40% αλλά όχι το δάνειο του και να έχει μειωθεί και το διαθέσιμο εισόδημα του κατά 20% και πάνω; Ή ας πούμε ότι η δόση του στεγαστικού του είναι €1.000 για ένα ακίνητο που άξιζε €200.000 πριν την κρίση αλλά τώρα με την ύφεση έχει την δυνατότητα να μείνει με ενοίκιο €500 σε ανάλογο ή και καλύτερο σπίτι. Θα πρέπει κάποιος να στερηθεί για να πληρώσει ένα δάνειο που απευθύνεται σε άλλες εποχές και δεδομένα και να περικόψει τις δαπάνες του; Από την άλλη ας υποθέσουμε ότι είναι δυνατή η αναπροσαρμογή και το κούρεμα του δανείου με βάση τα νέα οικονομικά δεδομένα. Τότε αν ένας δανειολήπτης είχε πάρει δάνειο 40 χρόνων για αγορά ακινήτου €200.000 πριν την κρίση με δόση περίπου €1.000-1.100 τότε αυτή τη στιγμή με 30% λιγότερα έσοδα (δηλ. διαθέσιμο εισόδημα μετά από φόρους) και 30% χαμηλότερη αξία ακινήτου αν μπορούσε να μειωθεί και η αξία του δανείου του κατά 30%, η δόση θα έπεφτε στα €750 περίπου (με χονδρικούς υπολογισμούς). Βέβαια μπορεί και οι τράπεζες να μειώνουν τις δόσεις αλλά αυξάνουν την διάρκεια που φτάνει να πληρώνουν ακόμα και τα παιδιά τους. Θα αναφερθούμε αλλού σε αυτά γιατί χρειάζεται προσοχή. Όμως μία μείωση των ενήμερων στεγαστικών κατά 30% θα δημιουργούσε και μία τρύπα περίπου €10 δις για τις τράπεζες…

Να μη παρεξηγηθούμε εδώ ότι θέλουμε να υπερασπιστούμε τους κακοπληρωτές ούτε τα κουρέματα των στεγαστικών. Πόσο μάλλον όταν οι οφειλές αυτές βαρύνουν όλους μας.  Απλά πολλά από αυτά τα προβλήματα για τον γράφοντα δεν είναι τίποτα περισσότερο από επακόλουθα της κρίσης και της υποτίμησης των εσόδων σε επίπεδα δραχμής αλλά παραμονής των δανείων σε επίπεδα ευρώ (το επιλεκτικό Grexit που είπαμε….). Το ποιος ζημιώνεται και ποιος ωφελείται ας το κρίνει ο καθένας.

Εάν κάποιος δανειολήπτης είναι απατεώνας και δεν πληρώνει ενώ διατηρεί χρήματα σε υπεράκτιους λογαριασμούς (offshore) τότε να ερευνηθεί η προέλευση και να γίνει προσπάθεια ανάκτησης αν χρωστάει. Όμως για τους λογαριασμούς offshore δεν έχει γίνει καμιά συζήτηση ειδικά μετά την αποτυχία έρευνας της Λίστας Lagarde αλλά και πιο πρόσφατα με την αποκάλυψη τουλάχιστον €100 δις σε offshore από τα Panama Papers (όσα δηλαδή και τα κόκκινα δάνεια πάνω-κάτω). Γιατί δεν επικεντρώνονται στην εξέταση αυτών των λογαριασμών;

Ο πρωθυπουργός είπε ότι η επικέντρωση των πλειστηριασμών θα πρέπει να γίνει σε αυτούς τους μεγάλους στρατηγικούς κακοπληρωτές. Τόσοι πολλοί είναι αυτοί; Δηλαδή υπάρχουν 300.000 ανάμεσά μας ή 1 εκατομμύριο με offshore; Και εν τέλει αν ήθελε να παρέμβει στους πλειστηριασμούς το πολιτικό σύστημα τότε θα μπορούσε να ψηφίσει ένα νόμο ή να μην απωλέσουν τον έλεγχο των τραπεζών με την ανακεφαλαιοποίηση του 2015.

Ιδιωτικό Χρέος και ο ρόλος των Τραπεζών

Μετά την είσοδο στο Ευρώ η Ελλάδα έζησε μια περίοδο χαμηλού κόστους και εύκολα προσβάσιμου τραπεζικού δανεισμού με αποτέλεσμα να αυξηθούν πολύ οι δανειοδοτήσεις. Την δεκαετία του 2000 οι τράπεζες συναγωνίζονταν για το ποιος θα δώσει περισσότερα δάνεια πιο γρήγορα ικανοποιώντας όλες τις καταναλωτικές ανάγκες (στεγαστικά, καταναλωτικά, αγοράς αυτοκινήτου κλπ)

Μεγάλος αριθμός δανείων δόθηκε με ευνοϊκές προσφορές. Οι διαφημίσεις ανέδιδαν μια εικόνα ευδαιμονίας, φιλικότητας και συνεργασιμότητας από τις Τράπεζες. Το σπίτι παρουσιαζόταν ως επένδυση.

Μια από τις πιο ενδεικτικές περιπτώσεις υπερβολής ήταν η παροχή δανείων για κάλυψη εποχιακών καταναλωτικών αγαθών όπως δώρα εορτών (εορτοδάνειο) ή έξοδα διακοπών (διακοποδάνεια). Υπήρχαν περιορισμοί στην έκδοση αυτών των δανείων αλλά κάποιοι δανειοληπτες κατάφεραν να τις ξεπεράσουν παίρνοντας πολλαπλά δάνεια. Επίσης ευρεία ήταν η χρηματοδότηση για αγορά αυτοκινήτων (τα οποία ήταν εισαγόμενα και σε μεγάλο ποσοστό από ΕΕ). Έτσι η αγορά αυτοκινήτου τριπλασιάστηκε στα 300.000 τεμάχια στα μέσα της δεκαετίας του 2000.  Γενικά μεγάλο μέρος των καταναλωτικών δανείων που τώρα έχουν υψηλή επισφάλεια κατευθύνθηκαν σε εισαγόμενα προϊόντα, πολλά από την ΕΕ.

Με την γενναιόδωρη αυτή πολιτική δανειοδότησης τόσο του ιδιωτικού όσο και του δημόσιου τομέα, είχαμε τα εξής αποτελέσματα

• Το σύνολο των δανείων του δημοσίου και ιδιωτικού τομέα της Ελλάδας ανήλθε στο 200% του ΑΕΠ 2009 ενώ στις ΗΠΑ στο 300% και στο Ηνωμένο Βασίλειο το 280% περίπου
• Ο δανεισμός του ιδιωτικού τομέα (επιχειρηματικά, στεγαστικά, καταναλωτικά) διπλασιάστηκε μετά το 2000 από σχεδόν 50% σε κοντά 100% και πλέον ανήλθε στο ίδιο επίπεδο με το δανεισμό του δημόσιου τομέα.

Σε σχέση με άλλες χώρες που περιήλθαν σε κρίση χρέους όπως η Ισπανία, Ιρλανδία, Ισλανδία και η Πορτογαλία όπου η κύρια αιτία ήταν ο υπέρογκος ιδιωτικός δανεισμός στην Ελλάδα τα αίτια ήταν περισσότερο μοιρασμένα μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού τομέα. Το ύψος του συνολικού δανεισμού στην Ελλάδα παρόλα αυτά δεν είναι από τα υψηλότερα διεθνώς. Αναλογικά η Ελλάδα είχε μικρότερο ύψους ιδιωτικού δανεισμού σε σχέση με τις ΗΠΑ, την Ισπανία, την Ιρλανδία ή το Ηνωμένο Βασίλειο. Βέβαια οι ΗΠΑ και το Ηνωμένο Βασίλειο έχουν δικό τους νόμισμα…

Υπάρχουν βέβαια ευθύνες και στις τράπεζες όσο αφορά τα κόκκινα δάνεια που αποσιωπώνται. Μάλιστα σε διεκδικήσεις που φτάνουν στα δικαστήρια για κουρέματα δανείων έχουν υπάρξει κα παραπομπή τραπεζικών υπαλλήλων για απιστία ή αβλεψία. Θα μπορούσαμε εδώ να εντάξουμε τον καταιγισμό προσφορών δανείων την προηγούμενη δεκαετία, την ταχύτητα και ευκολία έγκρισης τους, τις περιπτώσεις μεγαλοφειλετών, τα διάφορα θαλασσοδάνεια, τα δάνεια σε κόμματα και ΜΜΕ κλπ. Όπως είδαμε οι επισφάλειες από επιχειρηματικά δάνεια υπερτερούν αυτές των στεγαστικών. Υπάρχουν ακόμα και περίεργες περιπτώσεις όπως δανειοδοτήσεις της Τράπεζα Πειραιώς προς τα στελέχη της, τα οποία βρέθηκαν το 2017 στο επίκεντρο έρευνας από την Τράπεζα της Ελλάδος, εξαγοράστηκαν σε χαμηλότερη τιμή.

Παράλληλα να επισημανθεί ότι οι ξένες τράπεζες «κατάφεραν» να απεμπλακούν από την έκθεση τους στο Ελληνικό Χρέος στην διόγκωση του οποίου συμμετείχαν, αποφεύγοντας το κούρεμα που υπέστησαν οι ιδιώτες (δηλ Έλληνες ομολογιούχοι, οι Ελληνικές Τράπεζες και άλλοι). Το χρέος που κατείχαν το 2009 ξεπερνούσε τα €140 δις αλλά είχε μειωθεί σε περίπου €70 δις στο τέλος του 2011. Το Γ’ τρίμηνο του 2010, οι γερμανικές τράπεζες είχαν δάνεια προς στην Ελλάδα ύψους €19,3 δισ. στα βιβλία τους. Τον Μάρτιο του 2011, οι συνολικές δεσμεύσεις του ομίλου της Deutsche Bank στην Ελλάδα όμως είχαν μειωθεί στα μόλις € 1,6 δισ. (Πηγή: Ramifications of debt restructuring on the euro area – The example of Germany’s exposure to Greece, EU Parliament, Directorate General For Internal Policies, June 2011).

ΤΟ Σκάνδαλο ΤΗΣ Ανακεφαλαιοποίησης

Ακόμα πιο σκανδαλώδες είναι το γεγονός ότι το προϊόν των πλειστηριασμών θα αποτελέσει κέρδος για τις Τράπεζες και τους μετόχους τους και όχι του Δημοσίου, δηλ. του Ελληνικού λαού που παρείχε τα κεφάλαια για την διάσωσή τους. Πιο συγκεκριμένα οι συστημικές Τράπεζες ανακεφαλαιοποιήθηκαν με τουλάχιστον €37 δις κατά την διάρκεια των μνημονιακών προγραμμάτων από τα οποίο εκτιμάται ότι έχουν χαθεί τουλάχιστον τα €25δις της ανακεφαλαιοποίησης του 2015. Δεν είναι αυτό κοινωνικοποίηση των ζημιών και ιδιωτικοποίηση του κέρδους; Είναι αβλεψία ή σκάνδαλο; Φαίνεται δεν είμαστε οι μόνοι που διερωτόμαστε. Πρόσφατα η αντιπολίτευση ανακοίνωσε ότι θα διερευνηθούν οι ευθύνες για αυτό το θέμα.

Μετά την τελευταία ανακεφαλαιοποίηση του 2015, τον έλεγχο των τραπεζών τον έχουν πλέον οι ιδιώτες μέτοχοι οι οποίοι έχουν συνεισφέρει και λιγότερα κεφάλαια, όμως παρόλα αυτά παίρνουν τις αποφάσεις. Αυτοί θα επωφεληθούν κυρίως και από τα όποια κέρδη των πλειστηριασμών. Να σημειωθεί ότι η ανακεφαλαιοποίηση αποφασίστηκε μετά από πίεση της ΕΚΤ με βάση τα stress test δηλ. κάποιους υποθετικούς υπολογισμούς (παρεμβλήθηκε βέβαια φυγή καταθέσεων το 2015). Όμως ο Wilbur Ross ο Αμερικανός μεγαλοεπενδυτής, που τώρα είναι Υπουργός Εμπορίου των ΗΠΑ, και είχε μετοχές στις τράπεζες έφερε αντιρρήσεις σε αυτή την απόφαση. Επίσης και στην Ιταλία υπήρχε παρέμβαση των πολιτικών για αποτροπής εκχώρησης τραπεζών σε ιδιώτες (π.χ. Banca Monte dei Paschi di Siena) όπως και αντίδραση στη λήψη μέτρων που θα είχαν ως αποτέλεσμα την έλλειψη κεφαλαίων (αυξημένες προβλέψεις).

Σε ανάλογη περίπτωση στις ΗΠΑ κατά την κρίση του 2008 όταν η κυβέρνηση παρείχε κεφάλαια για να σώσει τις τράπεζες (όπως τις στεγαστικές Freddie Mac και Fannie Mae ή την ασφαλιστική AIG και άλλες τράπεζες μέσω του προγράμματος TARP των $475 δις) έλαβε αποπληρωμές κατά προτεραιότητα και τελικά πληρώθηκε στο σύνολό της και μάλιστα με κέρδος και τότε αποχώρησε για να αφήσει τις επιχειρήσεις στον ιδιωτικό τομέα.

Και σαν να μην έφτανε αυτό οι τράπεζες έχουν ζητήσει μειώσεις ΕΝΦΙΑ για τα ακίνητά τους, αυτά που έχουν και αυτά που επαναγοράζουν στους πλειστηριασμούς επιδιώκοντας να μειώσουν τα έξοδά τους, ενώ έχει ζητηθεί μείωση ή απαλλαγή από φόρους (ΦΠΑ μεταβίβασης, ΕΝΦΙΑ) για τα fund-κοράκια που θα αγοράζουν σπίτια στους πλειστηριασμούς. Τόση ανισοκατανομή δηλαδή!

Κοινή γνώμη: Έλλειψη εμπιστοσύνης, οργή και απελπισία

Τελικά δεν είμαστε μόνο εμείς αυτοί που δεν καταλαβαίνουμε τη σπουδή να προχωρήσουν οι πλειστηριασμοί. Αλλά ούτε και οι μόνοι που είμαστε δύσπιστοι με τις τράπεζες. Μήπως προωθούνται τώρα οι πλειστηριασμοί επειδή υπάρχει αυστηρή εποπτεία και κάλυψη από την Τρόικα; Σύμφωνα με πρόσφατη δημοσκόπηση της Pulse RC λιγότεροι από τους μισούς, ένα 40% του κοινού, πιστεύει ότι οι πλειστηριασμοί είναι αναγκαίοι ενώ οι υπόλοιποι όχι. Το θέμα βέβαια είναι γενικότερο: μόνο ένα 25% τους κοινού εμπιστεύεται τις τράπεζες σύμφωνα με άλλη δημοσκόπηση της Public Issue. Και πως βέβαια να τις εμπιστεύεται μετά από το πάρτυ των δανειοδοτήσεων την προηγούμενη δεκαετία, στην έλλειψη χρηματοδοτήσεων τώρα, τις ανακεφαλαιοποιήσεις, τα capital controls, τα σκάνδαλα.

Παράλληλα Σε ένα μεγάλο ποσοστό το κοινωνικό σύνολο είναι απαισιόδοξο για την έξοδο από την κρίση (46%). Η κρίση του προκαλεί ανησυχία και απογοήτευση (κύρια μελήματα η ανεργία και η οικονομική αστάθεια). αλλά και οργή (64%). Η οικονομική κατάσταση θεωρείται σχεδόν ομόφωνα κακή (98%) σύμφωνα με επίσημη δημοσκόπηση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.

Επίλογος 

Συμπερασματικά, η ανάλυση αυτή αποσκοπεί στο να δείξει ότι:

• Το πρόβλημα των NPL στην Ελλάδα είναι αποτέλεσμα ενός “Επιλεκτικού Grexit” που έλαβε χώρα λόγω της κρίσης χρέους, για οποιουσδήποτε λόγους το 2010 και του αποτυχημένου τρόπου αντιμετώπισής της από την Τροίκα. Το πρόγραμμα αυτό παρείχε χρηματοδότηση για την διάσωση μόνο των εξωτερικών οφειλετών χρεοκόπησε την εγχώρια οικονομία. Αυτό έγινε με την εφαρμογή λιτότητας και της έλλειψη ρευστότητας με αποτέλεσμα την υποτίμηση του ΑΕΠ και του εισοδήματος των νοικοκυριών μέχρι και κατά 40% σε επίπεδο προ ένταξης στο Ευρώ την ίδια στιγμή που το ιδιωτικό χρέος παρέμεινε σε σταθερό σε τιμές Ευρώ. Εξ ου και ο όρος “Επιλεκτικό Grexit” επειδή το Grexit έλαβε χώρα μόνο για τα νοικοκυριά και την πραγματική οικονομία με προσγείωση σε προ Ευρώ δεδομένα και όχι τα χρέη (ή θα μου πείτε για τις καταθέσεις όσων είχαν….). Έτσι τα μη εξυπηρετούμενα (κόκκινα) δάνεια αντιπροσωπεύουν το 50% των δανείων αλλά και το 50% του μειωμένου ΑΕΠ. Οι ανείσπρακτες φορολογικές υποχρέωσης αποτελούν ένα 50% του ΑΕΠ επιπλέον. Αν ανατρέξει βέβαια κανείς στα λεγόμενα τις εποχής, η Τρόικα είχε πει ότι θα υπήρχε αναπροσαρμογή της οικονομίας ίσως κάποιοι θεώρησαν ότι αυτό θα ήταν παροδικό, βέβαια το θέμα είναι τι επιδίωκαν και οι Έλληνες «διαπραγματευτές». Θα μπορούσε να υπήρχε ανακατανομή και του ιδιωτικού χρέους όπως και του δημοσίου μέσω του PSI. Ποιος ξέρει ίσως οι τράπεζες ήλπιζαν στην ανάκαμψη ώστε να πάρουν το 100% πίσω ή μήπως κάποιοι θέλαν να διατηρηθεί το χρέος ως μοχλός εξαναγκασμού; Ή όλοι συνειδητοποίησαν ή ήξεραν ότι το πρόγραμμα θα αποτύχει και χρησιμοποίησαν τις λεγόμενες «μεταρρυθμίσεις» για αποπροσανατολισμό ή για να ξαναμοιράσουν την μικρότερη πίτα και την Τρόικα ως τον κακό αστυνόμο που θα εισέπραττε την οργή; Πραγματικά με όσα έχουν λεχθεί και γίνει και με την τραγική αποτυχία του προγράμματος είναι δύσκολο να αντισταθεί κάποιος να κάνεις υποθέσεις συνωμοσιολογικές. Τώρα υποστηρίζεται ότι υπάρχει έξοδος από το πρόγραμμα διάσωσης και του καθεστώτος Χρεοκατοχής κάτι φυσικά δεν πείθει πολλούς. Η χώρα παραμένει αποικία χρέους. Αλλά πια οι συνθήκες έχουν αλλάξει στην ΕΕ και πρέπει να απεμπλακεί από αυτή την κρίση με ένα ψεύτικο success story όπως έχουμε γράψει και αιτιολογήσει από πολύ πριν: https://www.linkedin.com/pulse/greek-miracle-bond-street-fake-success-story-grexit-dream-chatziplis/?published=t . Τα ευρωπαϊκά κοινοβούλια δεν θα συνεχίσουν με αυτή την φαρσοκωμωδία και ο Ελληνικός λαός αρχίζει να χάνει την υπομονή του και πάλι. Μετά την έλλειψη όμως της Τρόικας ως του «κακού» η προσοχή θα στραφεί και πάλι στο Ελληνικό πολιτικο-οικονομικό κατεστημένο που θα πρέπει να διαχειριστεί την καυτή πατάτα. Βλέπετε ο ψεύτης και ο κλέφτης τον πρώτο χρόνο χαίρονται …
• Η πτώχευση και η συνεπακόλουθη οικονομική ασφυξία έγινε δυνατή και δικαιολογήθηκε μέσα από ένα πρόγραμμα χειραγώγησης της διεθνούς κοινής γνώμης μέσω των ΜΜΕ που συχνά έφτανε στα όρια της δυσφήμισης και της προκατάληψης υπονοώντας ότι η ελληνική οικονομία και οι Έλληνες είναι σε κάποιο βαθμό κατώτεροι και πρέπει να “μεταρρυθμιστούν”. Μιλάμε δηλαδή για τα γνωστά επιχειρήματα περί τεμπέληδων και διεφθαρμένων Ελλήνων που τα έχουμε αντικρούσει εδώ: https://www.linkedin.com/pulse/storytelling-investing-common-fallacies-greek-economy-pete-chatziplis/. Όλα αυτά δημιουργούσαν ένα είδος «πνευματικής φυλακής» και συνεργάσιμα υποκείμενα στην Ελλάδα μετά από κάποιες εξεγέρσεις όπως των Αγανακτησμένων ή της Άνοιξης του 2015 που φροντίστηκε να αντιμετωπιστούν με ένα τέτοιο τρόπο ή αφήγημα που να θεωρούνται άτοπες. Ως δια μαγείας δε όλες αυτές οι αρνητικές αναφορές έχουν σταματήσει τελευταία λες και οι Έλληνες αλλάξαν από την μια στιγμή στην άλλη.
• Τα μη εξυπηρετούμενα (κόκκινα) δάνεια δεν θα ξεπληρωθούν στο σύνολό τους, αυτό είναι σχεδόν βέβαιο, τουλάχιστον όσο για τα καταναλωτικά και τα ακάλυπτα επιχειρηματικά δάνεια. Οι διεκδικήσεις και η εξυγίανση για τα στεγαστικά ή τα εξασφαλισμένα με ακίνητα επιχειρηματικά θα είναι μια μακροχρόνια διαδικασία. Μπορούν να ανακάμψουν μετά από χρόνια, τριάντα είναι η ελάχιστη ένδειξη, με τη φυσική ανάπτυξη μιας μικρότερης οικονομίας.. Αυτό συμβαίνει και λόγω την απουσίας ουσιαστικών επενδύσεων υπό μορφή κεφαλαιακής συσσώρευσης και όχι απλά κεφαλαιακών συναλλαγών μέσω ιδιωτικοποιήσεων υφιστάμενης δημόσιας περιουσίας. Το τελευταίο δεν φαίνεται να δημιουργεί και πολύ πρόσθετη ανάπτυξη παρά τις σχετικές οικονομικές φιλολογίες εκτός ίσως από την καταγραφή της ιδιωτικής δραστηριότητας στο ΑΕΠ (κάτι που το αυξάνει τεχνηέντως). Έχει υπολογιστεί ότι οτιδήποτε μεταξύ 50 και 100 δισεκατομμυρίων ευρώ χρειάζεται για να επιστρέψει η οικονομία στα επίπεδα πριν από την κρίση. Αυτό αντιπροσωπεύει περίπου τα κοινοτικά κεφάλαια που εισέρευσαν στην Ελλάδα από τότε που έγινε μέλος της ΕΕ δηλ. κατά τη διάρκεια της τελευταίας 40ετίας. Αυτό είναι πολύ απίθανο να συμβεί ιδιαίτερα στον σημερινό μικρότερο προϋπολογισμό της ΕΕ μετά το Brexit (περίπου 100 δισεκατομμύρια ευρώ ή λιγότερο;) και με ένα μη ευνοϊκό πολιτικό κλίμα. Από την άλλη πλευρά, δεν φαίνεται εύκολο να προέλθουν και από ιδιώτες επενδυτές, είτε Έλληνες είτε ξένοι. Το Ελληνικό κατεστημένο δεν φαίνεται να έχει ενδιαφέρον ή την ικανότητα να προσφέρει ή να συνεταιριστεί με νέους παίκτες. Συνεπώς θα γίνει κάτω από οργανική συσσώρευση στο βαθμό που η οικονομία αφεθεί να λειτουργήσει.
• Οι Ελληνικές τράπεζες φέρουν την ευθύνη για την έκρηξη του ιδιωτικού χρέους υπό αμφιλεγόμενες επιχειρηματικές πρακτικές μετά την εισαγωγή του Ευρώ στη δεκαετία του 2000 και πιθανότατα μπορεί να έχουν και ευθύνη για την εκτόξευση του Δημόσιου χρέους στο βαθμό που δεν προειδοποίησαν. Τελικά αυτοί είναι οι επαγγελματίες του χρηματοπιστωτικού τομέα και έπρεπε να γνωρίζουν καλύτερα και να μην αφήνονταν να παρασυρθούν, αν αυτή είναι η δικαιολογία.
• Η ανακεφαλαιοποίηση των Τραπεζών έχει πλήξει όλους τους Έλληνες, καθώς τουλάχιστον € 25 δις, από αυτές που παρείχε το Δημόσιο μέσω του ΤΧΣ θεωρούνται χαμένα αν και έχουν προστεθεί στο Δημόσιο Χρέος. Όμως μετά την απώλεια του ελέγχου των Τραπεζών από το Δημόσιο με την ανακεφαλαιοποίηση του 2015 το κέρδος από τώρα και στο εξής θα παραμένει στις τράπεζες. Είναι αυτό που θα μπορούσαμε να πούμε «κοινωνικοποίηση των ζημιών και η ιδιωτικοποίηση των κερδών….». Αυτό ήταν κάτι που δεν συνέβηκε όμως σε ανάλογη περίπτωση στις ΗΠΑ όταν μετά την κρίση του 2008 το Δημόσιο ξεπληρώθηκε στο ακέραιο και σε κάποιες περιπτώσεις με κέρδος για όσα κεφάλαια παρείχε στον χρηματοπιστωτικό τομέα προτού αποχωρήσει και πάλι.

Σε κάθε περίπτωση αυτό που μένει στην οικονομία και την κοινωνία είναι το ξεκαθάρισμα των κόκκινων δανείων, η τελευταία πράξη αυτού και ίσως και η επώδυνη μέσω μεταβιβάσεων σε εισπρακτικές και πλειστηριασμούς. Αυτό θα αγγίξει ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού. Η αντιμετώπιση ή η αποτροπή των αρνητικών πτυχών του μπορεί να γίνει μέσω μεταβίβασης σε Bad Bank ή φιλική εξαγορά από τρίτη εταιρία. Αυτό θα μπορούσε να φέρει και κάποιες καλές αποδόσεις στους επενδυτές. Αν όμως επιλεγεί η οδός της σύγκρουσης τότε λόγο θα έχουν οι δικαστικές διαμάχες και οι ακτιβιστικές διεκδικήσεις οι οποίες έχουν ήδη εκδηλωθεί στην Ελλάδα και για τις οποίες έπεται συνέχεια και κλιμάκωση εάν κρίνουμε και από άλλες χώρες της Ευρώπης με ανάλογα προβλήματα. Αυτοί οι τρόποι αντιμετώπισης θα καλυφθούν σε άλλο άρθρο.

—————————————————————————————

Συντάχθηκε από τον Παναγιώτη Χατζηπλή, CFA, ACCA, MBA.

Το άρθρο αυτό βασίστηκε σε δημοσιευμένα στοιχεία και σε επεξεργασία τους από τον γράφοντα. Είναι μέρος ευρύτερης μελέτης της κρίσης του Ελληνικού χρέους και των προοπτικών της Ελληνικής οικονομίας. Το Transatlantic Business Forum δεν μπορεί να θεωρηθεί ότι συμμερίζεται τις απόψεις των άρθρων που φιλοξενεί.  Μια μορφή του κειμένου αυτού στα Αγγλικά βρίσκεται εδώ, You can find an English version of this article in this link (with not exactly the same content though)